Irmandades da Fala

As Irmandades dá Fala (en español, Irmandades da Fala) foi unha organización nacionalista galega activa entre 1916 e 1931 que desenvolveu actividades políticas e culturais en Galicia.
Politicamente, representaron a definitiva superación do regionalismo como ideoloxía reivindicativa, adoptando o nacionalismo como única vía posible para o desenvolvemento da identidade de Galicia. Culturalmente, asumiron por primeira vez o monolingüismo en galego e levaron a cabo iniciativas normalizadoras do mesmo, impulsando a xeneralización do seu uso en todos os ámbitos sociais e culturais.
HISTORIA
A decadencia do movemento rexionalista en Galicia a finais do século XIX supuxo unha etapa de parálise do galeguismo en xeral, tanto no plano político como no cultural. Só a mediados da década de 1910, algunhas voces volveríanse a levantar para tentar revitalizar o movemento, diluído até ese momento nos intereses cosmopolitas do modernismo.
No contexto da nova configuración europea provocada pola Gran Guerra (co recoñecemento de dereitos nacionais a Polonia, Irlanda e outros países), tanto Antón Villar Ponche como Aurelio *Ribalta (director do madrileño grupo de Estudos Galegos) reclamaron a necesidade de crear unha "Liga de Amigos do Idioma Galego", o que abrirá as portas á inmediata constitución das Irmandades da Fala.
O 5 de xaneiro de 1916 Antón Villar Ponche empezou desde as páxinas de La Voz de Galicia unha campaña para a creación desa liga e en marzo publicou o folleto "Nacionalismo galego. A nosa afirmación rexional", no que volve ao tema da defensa, dignificación e cultivo da lingua. A proposta é ben acollida por diferentes sectores ideolóxicos, aínda que van ser dous as tendencias principais, a de orixe tradicionalista de Antón Losada Diéguez e a liberal demócrata.
O 18 de maio de 1916, os irmáns Villar Ponche convocaron unha asemblea nos locais da Real Academia Galega da Coruña na que se acordou a creación dunha Irmandade de Amigos da Fala. O obxectivo principal da mesma era a exaltación e fomento do uso do galego, pero cunha perspectiva máis ampla que incluía o propósito de rexenerar globalmente a Galicia.
A continuación, creáronse agrupacións locais en Santiago de Compostela, Monforte de Lemos, Pontevedra, Ourense, Villalba, Ferrol e Betanzos. O 14 de novembro apareceu o seu órgano oficial, A Nosa Terra, integramente en galego, contando desde o principio con 2000 subscritores.
En setembro de 1917 colabora coa Liga Rexionalista catalá para presentarse ás eleccións parlamentarias de febreiro de 1918, só consegue competir en tres distritos e non consegue gañar en ningún.
Da I Asemblea Nacionalista do 17 e 18 de novembro saíu un Manifesto Nacionalista que, rompendo definitivamente co rexionalismo, constituíu a base común de todos os programas do nacionalismo galego até a Guerra Civil Española: defínese a Galicia como nación, reclámase a autonomía integral de Galicia e a cooficialidade do idioma galego.
A II Asemblea Nacionalista tería lugar en 1919 en Santiago de Compostela, mentres que a III sería en Vigo en 1921. É especialmente a partir deste ano cando a tendencia cultural das Irmandes imponse sobre a política. Así, na IV Asemblea de Monforte en 1922 as Irmandades rompen, a irmandade da Coruña e algunhas pequenas da mesma comarca serán as que manteñan as fórmulas orixinais, mentres que o resto constitúen a Irmandade Nazonalista Galega dirixida polo intelectual Vicente Risco. A irmandade coruñesa dirixida por Alfredo Somoza e Anxo Casal segue editando A Nosa Terra durante a ditadura de Primo de Rivera.
Entre 1929 e 1930 prodúcese a reorganización das Irmandades que culmina en VINA Asemblea Nacionalista na Coruña en 1930. A VII Asemblea de Pontevedra en decembro de 1931 acorda a creación dun partido político que aglutinase ao galeguismo, que levará o nome de Partido Galeguista.

Afiliación
A finais de 1916, as 6 irmandades locais contan con 200 afiliados, e en novembro de 1918 son 13 irmandades con 700 afiliados, sendo a máis importante a da Coruña cuns 350 afiliados. En 1919 permanecían 500 e en 1924 o número baixou a tan só 200 afiliados. Despois da ditadura de Primo de Rivera prodúcese o renacer das Irmandades que chegan a 16 agrupacións e 700 afiliados en 1929 e 46 grupos en 1931.
A maior parte dos afiliados eran intelectuais e membros doutras profesións liberais.

Aspectos literarios
Literariamente, o teatro foi obxecto de moita atención pola súa efectividade normalizadora (ademais de propagandística) de face ao gran público. Antón Villar Ponche, tradutor e autor teatral, fundará xunto con outros intelectuais en 1919 o Conservatorio Nazonal de Arte Galego co obxecto de renovar estética e tecnicamente o teatro galego. O proxecto, como resultado de diversas disputas entre renovadores e tradicionalistas, acabou en apenas un ano, aínda que en 1922 propiciou que se puidese crear a Escola Dramática Galega, aínda que se desenvolveu como simple continuadora do teatro rexionalista.
No entanto, nas décadas do vinte e trinta diversos autores (Ramón Cabanillas, Antón Villar Ponche, Armando Cotarelo Valledor...) desenvolven un labor de renovación co obxecto de conseguir un novo tipo de público. Basicamente, trátase dunha ampliación temática máis universalista e dun estilo máis teatral e menos narrativo. A ditadura de Primo de Rivera reduciu a actividade teatral ao folclórico.
En canto á prosa de ficción, constituíu un dos proxectos prioritarios para as Irmandades. Aparecen, así, numerosas coleccións de novela curta e relato, asociadas ou non a xornais e revistas, entre as que destacou a colección de novela curta Lareira, entre 1924 e 1927, na que publicaron Vicente Risco, Otero Pedrayo e Castelao.
Por último, o ensaio, a través da consolidación do xornalismo galego, foi tamén un dos logros máis reseñables desta época. Destacou neste ámbito Antón Villar Ponche, quen ademais do seu labor xornalístico desempeñou outra de ideólogo, axudando ao tránsito entre a concepción rexionalista da lingua galega a unha de tipo nacionalista.