A expulsion dos xudeus

A Inquisición española foi unha institución fundada en 1478 polos Reis Católicos para manter a ortodoxia católica nos seus reinos. A Inquisición española ten precedentes en institucións similares existentes en Europa desde o século XII, especialmente na fundada en Francia. A Inquisición española estaba baixo o control directo da monarquía. Non se aboliu definitivamente até 1834, durante o reinado de Isabel II. Pero a súa abolición foi aprobada nas cortes de Cádiz en 1812 por maioría absoluta.

A Inquisición, como tribunal eclesiástico, só tiña competencia sobre cristiáns bautizados. Durante a maior parte da súa historia, con todo, ao non existir en España nin nos seus territorios dependentes liberdade de cultos, a súa xurisdición estendeuse á práctica totalidade dos súbditos do rei de España.

A Inquisición e a expulsión dos xudeus en España

O 31 de marzo de 1492, apenas tres meses despois da conquista do reino nazarí de Granada, os Reis Católicos promulgaron o Decreto da Alhambra sobre expulsión dos xudeus de todos os seus reinos. Dábase aos súbditos xudeus de prazo até o 31 de xullo dese mesmo ano para elixir entre aceptar o bautismo e abandonar definitivamente o país, aínda que lles permitía levar todas as súas propiedades, sempre que non fosen en ouro, prata ou diñeiro. A razón dada para xustificar esta medida no preámbulo do edicto era a «recaída» de moitos conversos debido á proximidade de xudeus non conversos que os seducían e mantiñan neles o coñecemento e a práctica do xudaísmo.

Unha delegación de xudeus, encabezada por Isaac Abravanel, ofreceu unha alta compensación económica aos Reyes a cambio da revogación do edicto. Segundo cóntase, os Reyes rexeitaron a oferta por presións do *inquisidor xeral, quen irrompeu na sala e arroxou trinta moedas de prata sobre a mesa, preguntando cal sería esta vez o prezo polo que Jesús ía ser vendido aos xudeus. Á marxe da veracidade desta anécdota, si parece que a idea da expulsión procedeu da contorna da Inquisición.

A cifra dos xudeus que saíron de España non se coñece, nin sequera con aproximación. Os historiadores da época dan cifras elevadísimas (Juan de Mariana fala de 800.000 persoas, e Isaac Abravanel de 300.000). Con todo, as estimacións actuais reducen significativamente esta cifra (Henry Kamen estima que, dunha poboación aproximada de 80.000 xudeus, aproximadamente a metade -uns 40.000- optaron pola emigración7 ). Os xudeus españois emigraron principalmente a Portugal (de onde volverían ser expulsados en 1497) e a Marrocos. Máis adiante, os sefardíes, descendentes dos xudeus de España, establecerían florecentes comunidades en moitas cidades de Europa, como Ámsterdam, e o Norte de África, e, sobre todo, no Imperio otomán.

Os que quedaron engrosaron o grupo de conversos que eran o obxectivo predilecto da Inquisición. Dado que todo xudeu que quedaba nos reinos de España fora bautizado, se continuaba practicando a relixión xudía, era susceptible de ser denunciado. Posto que no lapso de tres meses producíronse numerosísimas conversións -unhas 40.000, se se acepta a cifra de Kamen- pode suporse con lóxica que gran parte delas non eran sinceras, senón que obedecían unicamente á necesidade de evitar o decreto de expulsión.

O período de máis intensa persecución dos judeoconversos durou até 1530; desde 1531 até 1560, con todo, a porcentaxe de casos de judeoconversos nos procesos inquisitoriales baixou moi significativamente, até chegar a ser só o 3% do total. Houbo un rebrote das persecucións cando se descubriu un grupo de judaizantes, en 1588, en Quintanar de la Orden, e na última década do século XVI volveron aumentar as denuncias. A comezos do século XVII comezan a retornar a España algúns judeoconversos que se instalaron en Portugal, fuxindo das persecucións que a Inquisición portuguesa, fundada en 1532, estaba a realizar no país veciño. Isto tradúcese nun rápido aumento dos procesos a judaizantes, dos que foron vítimas varios prestixiosos financeiros. En 1691, en varios autos de fe, foron queimados en Mallorca 36 chuetas ou judeoconversos mallorquinos.Ao longo do século XVIII redúcese significativamente o número de judeoconversos acusados pola Inquisición. O último proceso a un judaizante foi o de Manuel Santiago Vivar, que tivo lugar en Córdoba en 1818.

Durante toda a historia os xudeus han sido expulsados en moitas ocasions, neste mapa podense observar os lugares de onde foron expulsados e os terrotorios onde se refuxiaron.